O Teatru  potlačenih

KrozOkvire

Teatar  potlačenih je forma interaktivnog pozorišta čiji je tvorac brazilski reditelj i aktivista Augusto Boal. Bogatstvo Teatra potlačenih leži u  umjetničkoj  snazi koja potiče  promjene u realnosti, sada i ovdje. Nastao je 1971. godine  sa specifičnim ciljem da se bavi lokalnim socijalno-političkim  problemima, dok se danas koristi u uspostavljanju svih vrsta društvenih dijaloga. U Evropi se proširio i postao vrlo prisutna forma primjenjenog pozorišta. Kroz razvoj tehnike, uočeno je da se sve forme Teatra potlačenih, nezavisno od toga gdje su nastale, mogu  razvijati i koristiti u svim delovima svijeta, jer predstavljaju  univerzalan oblik izražavanja i transformacije. Teatar potlačenih je bio korišten od strane seljaka/nki i radnika/ica; kasnije, od strane učitelja/oca i studenata/ica; sada i od strane umjetnika/ica, socijalnih radnika/ica, psihoterapeuta/ica, nevladinih organizacija. Na početku je korišten u malim, skoro skrivenim mjestima, sada na ulici, u školama, crkvama, poslovnim zgradama, pozorištima, zatvorima…

Jedna od tehnika Teatra potlačenih je igra. Sve vrste igara poseduju jasna pravila koja moraju da se prate, dok u isto vrijeme, igre imaju apsolutnu potrebu za kreativnošću i slobodom. Teatar potlačenih možemo definisati i kao savršenu sintezu suprotnosti – discipline i slobode. Augusto Boal, osnivač teatra potlačenih je rekao:  “Disciplina naše igre je vjerovanje da moramo da ponovo uspostavimo pravo svakoga na dostojanstveno postojanje. Vjerujemo u solidarnost. Teatar je jezik i kao takav može da se koristi kako bi se pričalo o svim ljudskim odnosima, a ne da bi bio ograničen samim pozorištem. ”

Teatar potlačenih je, dakle, sistem pozorišnih radionica i interaktivnih predstava koji omogućava ljudima da delajući na sceni postanu aktivni kreatori vlastitih života.

Kako se Teatar potlačenih razvijao radeći sa različitim grupama ljudi, tako su se  razvijale i njegove tehnike. One se mogu prikazatii slikovito u formi drveta kao, gdje su slike, zvukovi i riječi korjenje; igre, Teatar slika i  Forum teatar čine deblo, a ostale tehnike – Legislativni teatar, Direktna akcija, Nevidljivi teatar, Teatar novina, Duga želja – predstavljaju grane.

11802050_419180624959561_58503468_n

Teatar slika je tehnika u kojoj jedna osoba – skulptor/ica “oblikuje” druge osobe – statue, koristeći isključivo dodir, bez  verbalne ili neverbalne komunikacije, ne bi li prikazala određenu ideju, događaj ili emociju. Smatra se jednom od izvanredno slikovitih tehnika, obzirom da nam pokazuje kakvo individualno značenje ta ideja, emocija ili događaj imaju za osobu koja je skulptor/ica, jer  “slika govori više od hiljadu riječi”. Značaj ove tehnike je da nas uči da zaista “vidimo ono što posmatramo”.

Forum teatar je najpopularnija tehnika  koja se koristi danas u svijetu  kao „zvanično sredstvo za socijalne promjene“. Kao novi pravac, osnovan je u Peru 1973. godine. Forum teatar obuhvata skup igara i vježbi, kojima se učesnici/e prvo opuštaju, upoznaju, dolaze u kontakt sa svojim tijelom, glasom, upoznaju druge, uče se da rade u timu; kasnije, učesnici/e pojedinačno ili u grupi definišu probleme koji ih dotiču, a tiču se zajednice u kojoj žive. To mogu biti problemi njima bliskih osoba, neke manjinske grupe, ili njihovi lični problemi s kojim se suočavaju. Definisanjem problema, on počinje da se postepeno iskazuje pozorišnim jezikom  i tako se kreiraju forum scene. Učesnici Forum teatra dalje rade na razvijanju likova i uvježbavanju scena. Forum scene su kratke scene u kojima je vrlo konkretno prikazan problem opresije, diskriminacije. U scenama su prikazani Opresor, Potlačeni, i Neutralni likovi, to je trijada koja  čini osnovnu strukturu. Kasnije slijedi forumovanje, najbitniji dio u kojem se prikazuju scene i aktivira publika. Publika je aktivna, ne postoji klasični posmatrač/ica iz publike, već postoji aktivni/a posmatrač/ica, kojai mjenja tok predstave. Forum teatar jeste svojevrsna proba za realnost, mesto za isprobavanje rješenja, gdje se pojedinci/ke osnažuju da djeluju i da se suočavaju s problemima svoje zajednice i  ličnim problemima i teškoćama.

Legislativni teatar je  tehnika koja daje glasačima/cama mogućnost da iskažu svoje mišljenje. Nalik je na  Teatar forum, s tim što je cilj otvaranje dijaloga između građana/ki i predstavnika/ca institucija, a tema je određeni zakon koji treba da se donese.

Direktna akcija je tehnika srodna Nevidljivom teatru. Uključuje teatralizaciju protesta, demonstracija, marševa, parada… korišćenjem pozorišnih elemenata, kao što su maske, pesme, ples, koreografija,… Predstavlja eksplicitno prenošenje ideja u javnosti.

Nevidljivi teatar je tehnika za koju je karakteristično prikazivanje neke scene opresije na javnom mjestu. Glumci/ice se trude da sakriju činjenicu da je u pitanju predstava, te da  scenu odigraju što realističnije, ne bi li se podstakla participacija slučajnih prolaznika u diskusiji. Cilj je javno istaći poentu, kao što to čine grafiti ili političke demonstracije, kao i uvid  aktera/ica u reakcije javnosti na određeni scenario.

Teatar novina predstavlja sistem tehnika osmišljen tako da publici daje mogućnost  transformacije novinskih članaka u pozorišnu scenu, uz korištenje različitih strategija: dodavanje  informacija koje su obično izostavljane od strane vladajuće klase; čitanje članaka u određenom ritmu, što predstavlja svojevrsni “filter” koji otkriva pravi sadržaj koji je često zamaskiran; paralelno prikazivanje radnje iz vijesti pantomimom, dok se one naglas čitaju; konkretizovanje apstraktnih sadržaja vijesti  na sceni;…

Duga želja je tehnika koja potiče od Teatra slika.  Fokus je na različitim oblicima internalizovane opresije. Putem ponovnog odigravanja situacija iz svakodnevnog života, otkrivaju se često nevidljivi elementi naših odnosa (emocije, mentalne prepreke, želje,…) koji nam mogu biti ili od pomoći ili smetnja u svakodnevnom nošenju sa različitim opresivnim situacijama.

Teatar potlačenih je prije svega akcija – on proizvodi akciju i poziva na nju kroz igru dijaloga: igramo se i učimo jednei od drugih. Direktna akcija je poveznica i trenutak motivacije za promjene – sada i ovdje.

Priredilie: Iva Marković i Danilo Jovanović